تجمیع عرضه‌ها، تعدیل قیمت‌های پایه و نظارت بر معاملات،  حریف احتکار و واسطه‌ها خواهد شد؟

عرضه سیمان برخی از شرکت‌ها در بورس کالا به حاشیه رفتن قیمت‌گذاری دستوری را موجب شد اما فاصله قیمتی بین بورس و بازار جذابیت بالایی را برای سودآوری از این دوگانه قیمت‌ها به همراه داشت. قطعی برق و ایجاد انتظار کاهش عرضه حاصل از توقف احتمالی تولید، موجب شد احتکار این کالا رونق بگیرد و نتیجه آن بحران قیمتی در بازار سیمان بود.

ورود سیمان به بورس کالا اگرچه در هفته‌های ابتدایی آن چندان حاشیه نداشت، ولی در روزهای اخیر با سیگنال روانی افت عرضه به دلیل قطعی برق‌، شاهد افزایش شدید رقابت برای خرید بودیم که خروجی آن ابطال معاملات بود. اما نکته دیگر قیمت‌های پایه است که از فاصله بالایی برخوردار بوده تا جایی که فاصله قیمتی شدیدی را شاهد بودیم. وقتی قیمت‌های پایه به هر دلیل بالاست به این معنی است که فضا به صورت تئوریک برای افت قیمت‌ها وجود ندارد؛ مگر آنکه عرضه‌کننده خود مایل به کاهش نرخ باشد که در شرایط تورمی فعلی چنین امری در دسترس نخواهد بود. در نهایت شاهد بودیم که روزهای اخیر ابطال گسترده معاملات رقم خورد و البته گفت‌و‌گو با مدیران بورس کالا حکایت از آن دارد که قیمت‌های پایه با وضعیت بهتری همراه خواهد بود تا این اختلاف در نهایت بین نرخ‌های پایه تعدیل شود. همان‌گونه که عنوان شد؛ نوسان بهای سیمان در بورس کالا موجب شد تا بسیاری از معاملات هفته جاری این محصول تایید نشود که به معنی رقابت شدید برای خرید بود که آن هم نشانه‌ای از برتری تقاضا بر عرضه‌ها به شمار می‌رود. اینکه انتظارات در بورس و بازار رشد احتمالی قیمت‌ها را به همراه داشته حکایت از آن دارد که پتانسیل احتکار را نمی‌توان نادیده گرفت، آن‌هم در شرایطی که در روزهای گرم سال و زمان اوج تقاضای فصلی هستیم. البته احتکار گسترده سیمان آن‌ هم در وضعیتی که به مرور زمان با افزایش حجم فعالیت واحدهای تولیدی و افت تقاضا در روزهای سرد سال همراه خواهد شد اگرچه از توجیه گسترده‌ای برخوردار نیست ولی این نکته که سیمان با قیمت بالاتر در بازار در دسترس است را هم نمی‌توان نادیده گرفت.   این در حالی است که ورود هر کالا به بورس کالا با توجه به تاریخچه فعالیت این بازار رسمی، در گام اول به معنای افزایش نرخ ولی پس از آن به معنی تعدیل قیمت‌ها خواهد بود. تا جایی که در نهایت قیمت یک کالا در بورس، اکثریت قریب به اتفاق پایین‌تر از قیمت بازار آزاد بوده است. بنابراین در نهایت قیمت‌های پایین‌تر هر کالایی همچون سیمان را در نهایت در بورس کالای ایران کشف خواهیم کرد. اینکه به صورت مقطعی شاهد جرقه‌های سنگین رشد قیمت‌ها هستیم به معنی آن است که این بازار در مراحل رشد و بلوغ خود قرار گرفته است. اما قطعا رقابت‌های سنگین و ثبت قیمت‌های بالاتر از نرخ‌های پایه به صورت انفجاری را نمی‌توان پذیرفت.

  رشد عرضه سیمان در بورس کالا؛ تضمین کننده ثبات

 برآورد‌ها نشان می‌دهد که تقاضای ماهانه سیمان در کشور رقمی نزدیک به ۴ میلیون تن است که تا روزهای گذشته رقم عرضه سیمان در بورس کالا از ۲ میلیون تن در ماه فراتر رفته بود. بنابراین استمرار این وضعیت به معنی آن است که این بازار به زودی با آرامش بیشتری روبه‌رو  می‌شود. اما استمرار ثبات در بازار می‌طلبد که حجم عرضه سیمان افزایش یافته و به ارقامی نزدیک به تقاضای واقعی دست یابد. تجربه موفق در بازار محصولات پتروشیمی نشان می‌دهد که هر چه حجم عرضه‌ها در بورس کالا افزایش یافته و عرضه‌ در بازار آزاد محدود شود، به معنی آن خواهد بود که مدیریت بازار ساده‌تر و شفافیت بیشتری حکمفرما شود. این روند روبه رشد اگرچه در فرآیند بلوغ قرار دارد، اما به مرور زمان شاهد بهبود وضعیت خواهیم بود. تا جایی که به رغم انتقادات جدی از قیمت‌های کشف شده در بورس کالا که البته با ابطال معاملات همراه شد و سیگنال‌های تورم انتظاری به دلیل قطعی برق اما این دوره مقطعی است و روزهای آینده شرایط بهتری در بازار سیمان حکمفرما می‌شود.

در همین راستا سید‌جواد جهرمی، معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالای ایران در پاسخ به پرسش «دنیای‌اقتصاد» در رابطه با اوضاع قیمت‌های پایه و نرخ‌های به دست آمده از معاملات سیمان گفت: حداقل قیمت معامله همان نرخ مصوبی است که شرکت‌های پذیرش شده اگر در بورس کالا اقدام به فروش نکنند لازم است به آن قیمت اقدام به فروش خارج از بستر بورس کنند. از این رو در بورس کالا معاملات اولیه را با همان قیمت مصوب شروع کردیم. به عنوان مثال، این قیمت‌ها که در ابتدای سال جاری از سوی بخش‌های دولتی اعلام شد، برای سیمان فله‌؛ تیپ ۲، ۳۰۸ هزار تومان‌(‌در هر تن‌) بود که در این بازار با رشد قابل توجهی همراه شده است.

در فرآیند معاملاتی در بستر بورس کالا به نرخ‌هایی رسیدیم که از مسیر دادوستد سیمان در بورس کالا طی هفته‌های متوالی کشف شد. براین اساس امکان کشف قیمت پایه از طریق چندین مدل وجود دارد:

  بر مبنای نرخ کشف شده معاملات هفته‌های ماقبل

جهرمی‌گفت: طبق معادله مبتنی بر دو متغیر اصلی نرخ‌های جهانی و بهای ارز؛ در بسیاری از بازارها همچون فولاد و پتروشیمی این مدل قیمت‌گذاری بسیار رایج است اما در بازار سیمان چنین روشی چندان کارایی نخواهد داشت. تعیین بازه میان قیمت کشف شده قبلی، به‌طوری است که درصدی پایین‌تر یا بالاتر از آن قیمت عرضه‌کنندگان اقدام به تعیین قیمت کنند. طبیعتا این امکان وجود دارد که برخی از عرضه‌کنندگان قیمت‌های بسیار بالا یا برخی از آنها با نرخی پایین اقدام به قیمت‌گذاری کنند. نکته‌ای که در بورس کالا مورد توجه است، تعادل در نرخ‌گذاری است. به طوری که قیمت پایه نه آنقدر پایین باشد که متقاضیان رقابت‌های قیمتی بالایی را انجام دهند و نه آنقدر بالا باشد که منجر به عدم معامله شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد، طی مدتی که در بورس کالا اقدام به نرخ‌گذاری محصول سیمان کرده‌ایم، تقریبا در عموم هفته‌های معاملاتی بخش عمده‌ای از حجم عرضه‌های انجام شده در تالار معاملاتی بورس کالا مورد معامله قرار گرفته است. به عنوان مثال در هفته منتهی به ۱۸ تیرماه، محصول سیمان فله تیپ ۲، حدودا ۸۵ درصد از حجم عرضه‌ها مورد دادوستد قرار گرفته است. البته این معاملات مربوط به روزهای پیش از قطعی‌های برق بوده است. یا دادوستد محصول سیمان تیپ‌۲ کیسه‌ای نیز بالغ بر ۸۲ درصد از عرضه‌های آن به معامله ختم شده است. این درصدهای معاملاتی نشان می‌دهد که بازه قیمتی که مدنظر بوده و اعلام شده، قیمتی است که بازیگران بازار سیمان آن را معقول تشخیص داده و اقدام به خرید کردند. در هفته اخیر به دلیل اعلام قیمت‌های گوناگون از سوی افراد، شاهد ثبت رقابت‌های قیمتی بالایی بودیم که حتی در برخی از عرضه‌های سیمان این رقابت‌ها بالاتر از ۱۰۰ درصد ثبت شد. بنابراین بورس کالا به دنبال بهره‌گیری از نوعی مدل قیمت‌گذاری است که نه موجب شکل‌گیری رقابت‌های قیمتی شدید باشد و نه سطحی باشد که معامله‌ای انجام نشود.

  بازه قیمت کشف شده مبتنی بر عملکرد شرکت‌ها

معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالا افزود: برای هفته‌های آینده همان‌طور که بیان شد، بورس کالا مبتنی بر وضعیت معاملات و میزان تقاضایی که برای محصول عرضه شده از سوی شرکت‌ها شکل می‌گیرد، اقدام به قیمت‌گذاری خواهد کرد. به عبارت ساده‌تر، ممکن است که شرکتی اقدام به عرضه حجم بالایی از سیمان آن هم با قیمت پایه بالا ‌کند که تقریبا در میان کل شرکت‌های عرضه‌کننده نسبت معامله به عرضه بالایی نیز داشته باشد. نکته بعدی برای اینکه بتوان شرکت‌های سیمانی بیشتری را به بستر معاملات بورس کالا هدایت کرد تا از فضای قیمت‌گذاری دستوری خارج شوند، لازم است که در هفته‌های نخست با تعاملی که میان بورس کالا و این شرکت‌ها صورت می‌گیرد، شناخت کافی از این روش دادوستد و فرآیند قیمت‌گذاری حاصل شود. امیدواریم در هفته‌های آینده با توجه به مدل‌هایی که ابلاغ خواهد شد، با توجه به عملکرد شرکت‌ها در معاملات و وضعیت کل شرکت در مجموع فروش صورت گرفته در مورد قیمت‌های پایه تعدیل‌های لازم انجام شود. از این رو این امکان وجود دارد که قیمت پایه برای برخی شرکت‌ها مثبت شده و برای برخی دیگر قیمت پایه منفی یا کاهشی شود. بنابراین نمی‌توان در حال حاضر اعلام کرد که برای همه شرکت‌ها از یک قیمت پایه استفاده کرد. زیرا در رقابت‌های قیمتی نیز با توجه به شرایط مختلفی که شرکت‌های تولیدکننده سیمان دارند شاهد قیمت‌های مختلف با رقابت‌های قیمتی متفاوت هستیم.

  پتانسیل کاهش نرخ در بورس کالا وجود دارد

جهرمی ادامه داد: در بورس کالا محدودیتی برای کاهش قیمت در تالار معاملات وجود ندارد و اگر واقعا شرکت عرضه‌کننده‌ای باشد که قیمت اعلامی را منصفانه اعلام نکند، با عدم خرید متقاضیان در زمان‌های معامله می‌تواند نرخ عرضه خود را کاهش دهد. برای آنکه موضوع قیمت‌گذاری محصول سیمان را به درستی پیاده‌سازی کنیم تا بازار معاملات این محصول مدیریت شود، پیش‌شرط‎هایی لازم است که مهمترین آن الزام به عرضه محصولات همه شرکت‌های سیمانی از بستر بورس کالا است. زیرا با حذف عرضه خارج از شبکه بورس، می‌توان به‌راحتی اقدام به رصد معاملات و مدیریت بازار کرد. همان‌طور که در بسیاری از محصولات چنین روشی عملیاتی شده و بازخوردهای قابل قبولی را به دنبال داشته است. چرا که کل عرضه برای پاسخگویی به کل نیاز متقاضیان قرار می‌گیرد و در این صورت است که امکان سوء‌استفاده از بستر معاملات بورس کالا به حداقل می‌رسد. این انتظار وجود دارد که با ورود کلیه شرکت‌های عرضه‌کننده به بورس کالا، امکان فروش به روش‌های اعتباری، سلف و ... برای افراد فراهم شود.

  تطابق گزارش‌های فروش شرکت‌ها؛ ابزار نظارت بر بازار

جهرمی‌گفت: در حال حاضر هیچ الزامی برای عرضه کل محصول سیمان تولید شده در کشور از سوی دستگاه‌های دولتی وجود ندارد. توافقی که برای عرضه سیمان در بورس کالا صورت گرفته است، توافقی از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار با هلدینگ‌های بزرگ سیمانی نظیر شستا، غدیر و سیتکو است. از این رو به منظور حفظ حاکمیت حقوق سهامداران و شفافیت در این بازار اقدام به فروش محصول خود در بورس کالا کرده‌اند. وی یادآور شد: نظارت‌های بعدی از سوی سازمان بورس روی شرکت‌ها انجام می‌شود. به طوری که در پایان این ماه گزارش‌های فروشی که از سوی شرکت‌های بورسی اعلام می‌شود با گزارش فروش آنها در بستر بورس کالا مقایسه خواهد شد. چنانچه شرکت‌ها خارج از بورس فروخته باشند به طوری که پایین‌تر از قیمت‌های بورس کالا باشد و به دلیل عدم استفاده از معافیت‌های مالیاتی فروش در بورس کالا منافع سهامدار را خدشه‌دار خواهند کرد. از طرف دیگر ممکن است‌ شبهاتی در نحوه فروش خارج از بورس کالا وجود داشته باشد که از سوی سازمان بورس پیگیری و نظارت خواهد شد.

بنابراین الزام قانونی وجود ندارد و سعی شده است که مبتنی بر مکانیزم‌های انگیزشی به جذب شرکت‌های سیمانی به بورس کالا پرداخته شود. مهم‌ترین مکانیزم‌های انگیزشی در این بازار، خروج شرکت‌ها از قیمت‌گذاری‌های دستوری است. گاهی مطرح می‌شود که مجددا سیمان را از بورس کالا خارج شود، اما به نظر می‌رسد که محقق نخواهد شد. چرا که لازم است قیمت‌هایی که سیمان در حال حاضر براساس آن در بورس کالا معامله می‌شود، برای فروش در بازار آزاد به ارقام دستوری که در ابتدای سال اعلام شده تغییر کند و نحوه توزیع این فاصله نرخ قابل توجه میان قیمت‌های فعلی و قیمت رسمی ( دستوری) ، مشخص نیست.  نکته دوم این است که نحوه تخصیص سیمان چطور خواهد بود. آیا مجددا مبتنی بر امضای طلایی خواهد بود که چه افرادی با چه تناژی سیمان دریافت کنند. به دنبال این مسائل شائبه فساد معاملاتی و بروز درگاه‌های رانت برای بسیاری از افراد فراهم خواهد شد که باتوجه به تجربه اخیر فروش سیمان در بورس کالا امکان بازگشت به چنین مسیری در بورس ممکن نیست به ویژه اکنون که بازار سرمایه برای شرکت‌های سیمانی نوسان مثبت نرخ را تجربه کرده و باتوجه به عملکرد اخیر این شرکت‌ها لازم است که منافع همه گروه‌های ذی‌نفع در نظر گرفته شود. سیدجواد جهرمی در خصوص میزان مصرف برق شرکت‌های سیمانی اظهار کرد: پیش از این شرکت‌های سیمانی میزان برق مورد نیاز خود را به وزارتخانه (صمت) اعلام کرده‌اند. از این رو برای تداوم تولید خود و مواجه‌نشدن با مشکل کمبود برق لازم است میزان نیاز این صنایع تامین شود. طبق جلساتی که اخیرا نهادهای مسوول برگزار کردند، این مسائل در دست بررسی است تا میزان مورد نیاز برق مصرفی این صنایع تامین شود و تولید آنها تداوم یابد.

  رشد عرضه در بورس کالا ادامه می‌یابد

وی گفت: در حال حاضر، طبق اعلام شرکت‌های سیمانی نزدیک به ۵۰میلیون تن سیمان سالانه در کشور مورد مصرف قرار می‌گیرد. به این ترتیب لازم است بیش از ۴میلیون تن عرضه ماهانه در بورس کالا انجام شود. در حال حاضر با ورود تدریجی شرکت‌های سیمانی به بورس کالا، به عرضه ۲میلیون در ماه نزدیک شدیم که این اتفاق به‌واسطه قطعی‌های برق محقق نشد. اکنون سیمان تولیدی گروه شستا را داریم که به‌صورت کامل در بورس کالا عرضه می‌کند و سایر هلدینگ‌های بزرگ نیز به‌زودی عرضه خود را کامل خواهند کرد. به این ترتیب امیدواریم حجم عرضه‌ها به‌تدریج افزایش یابد. وی در پایان صحبت‌های خود اظهار کرد: بنابراین آنچه در عرضه سیمان در بورس کالا محقق خواهد شد، انعطاف‌پذیری قیمت‌های پایه عرضه این محصول نسبت به عملکرد فروش آنهاست. همچنین با توجه به رشد عرضه‌های سیمان در بورس کالا پتانسیل نزدیک‌شدن سقف و کف قیمت‌های پایه به یکدیگر وجود دارد. پس این انتظار هم ایجاد می‌شود که در نهایت قیمت کارخانه‌های مختلف به یکدیگر نزدیک شود. به دنبال عرضه بیشتر سیمان در بورس کالا التهاب معاملات این محصول تعدیل خواهد شد، از این رو فضا برای خرید بیشتر سیمان از بستر رسمی کالایی کشور بیشتر فراهم می‌شود.