دو انتظار کلیدی تهرانی‌ها از شهردار جدید
بیشترین نارضایتی‌ها از مدیریت شهری چیست؟
۲۱ ویژگی حداقلی برای اداره پایتخت با وضعیت فعلی، در آستانه انتخاب شهردار هفدهم اعلام شد. نتایج یک بررسی چندوجهی درباره آنچه شهردار جدید تهران باید در اولین روز شروع به کار خود در دستور کار قرار دهد، حاکی است شهردار آینده باید ترکیبی از «مهارت‌های مدیریتی» همچون جسارت در نوآوری و پایان دادن به تصورات غلط و کهنه در مدیریت شهری را داشته باشد تا با «شناخت کامل از چالش‌های شهر و مهم‌ترین انتظارات شهروندان» بتواند «راهکارهای اقتصادی» مبتنی‌بر برنامه بالادست پایتخت را عملیاتی کند.
شهردار هفدهم پایتخت در کمتر از یک ماه دیگر سکان اداره شهر تهران را به دست می‌گیرد. اعضای شورای شهر تهران تاکنون برای انتخاب شهردار جدید پایتخت، ۷گزینه از میان چهره‌های مختلف دولتی و شهری معرفی کرده‌‌اند تا در تاریخ ۲۳ اردیبهشت یک نفر از آنها به کرسی بهشت تکیه زند. از دیدگاه صاحبنظران و کارشناسان شهری فارغ از آنکه اعضای پارلمان محلی پایتخت در یک تصمیم‌گیری حرفه‌ای و مبتنی بر مصلحت شهر، گزینه نهایی شهرداری تهران را انتخاب می‌کنند یا مصلحت‌های سیاسی و حزبی؛ فرد منتخب باید در سه وجه دارای شاخص‌های قابل قبول برای پذیرش این سمت باشد تا بتواند در پایان دوره مدیریت شهری کنونی کارنامه قابل قبولی از خود برای شهروندان تهرانی بر جای گذارد. بررسی‌های چندجانبه «دنیای‌اقتصاد» از اعضای شورای شهر تهران، مدیران ارشد شهرداری، انتظارات و نظرسنجی‌های انجام‌شده در سال‌های اخیر درباره نگاه مردم به شهر و گفت وگو با کارشناسان شهری نشان می‌دهد شهردار هفدهم در مواجهه با پایتخت با یک نقشه سه‌بعدی شامل ویژگی‌های مدیریتی، شناخت از چالش‌های موجود در شهر و انتظارات شهروندان و همچنین ارائه و انجام راهکارهای عملیاتی موثر تجربه شده در شهرهای دنیا روبه‌رو خواهد بود.
به این معناکه شهردار جدید در راستای عبور از مشکلات کنونی که شهروندان برای زندگی در شهر تهران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند باید در ابتدا دارای ۱۱ ویژگی مدیریتی باشد که بتواند برمبنای آن مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های شهر را شناسایی و برای رفع آن اقدامات موثری را پیگیری کند. این بررسی‌ها نشان می‌دهد با توجه به تجربه مدیریت شهری در دوره اخیر، شهردار پایتخت باید در کنار حفظ روحیه جسارت برای ایجاد نوآوری در مدیریت شهری، روحیه محافظه‌کارانه‌ای نداشته باشد. در‌عین حال مدیر جدید شهر تهران باید از یکسو نگاه سنتی به اداره شهر را که طی سال‌های گذشته بر ساختار شهرداری حاکم بوده کنار بگذارد و در‌برابر جریان‌های مخالف ایجاد تحول در ساختار شهرداری بایستد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مدیریتی که شهردار جدید پایتخت باید به آن مجهز باشد، صحبت و تعامل با گروه‌های مرجع در شهر تهران به خصوص نخبگان است. در عین حال مدیریت شهری باید بتواند با بانک‌ها به‌عنوان طلبکاران عمده، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در حوزه اجرای طرح‌های جدید شهری و همچنین شهروندان فضای گفت‌وگو و تعامل را برقرار کند.
از دیدگاه اعضای شورای شهر و کارشناسان شهری، شهردار تهران باید در انتصابات و تشکیل کابینه مدیریت شهری، ملاحظات دوستانه و رفاقتی را کنار بگذارد. به این معنا که شهردار در انتصابات لایه مدیریت تراز اول در شهرداری باید ملاحظات رفاقتی را کنار گذاشته تا بتواند با توجه به شرایط اقتصادی و مدیریتی شهر تهران، براساس شایسته‌سالاری و کارنامه کاری قابل قبول مدیران را انتخاب کند. همین‌طور مدیران انتخاب شده از سوی شهردار جدید باید عاری از روحیه ضدمشارکتی در شهرداری تهران باشند چراکه شهرداری تهران در این مقطع به یک نوع همکاری و مشارکت فارغ از مفهوم دخالت برای پیشبرد امور نیاز دارد.
از دیدگاه کارشناسان، شهردار جدید نباید در گذشته شهر بماند. در واقع این روند که شهرداری فقط اشکالات، انحرافات و کج‌روی‌های دوره مدیریتی گذشته را افشا و همه توان خود را صرف اثبات این امور کند به صلاح و مصلحت آینده شهر نیست. بلکه مدیریت شهری می‌تواند پرونده انحرافات گذشته را وارد مسیر پیگیری حقوقی و قضایی کند. ویژگی مدیریتی مهم دیگر که مورد توجه کارشناسان شهری قرار دارد توانایی جسارت داشتن در نوآوری است، چراکه به گفته آنها حل بسیاری از مشکلات و چالش‌های کنونی شهر تهران از طریق نسخه‌های قدیمی امکان‌پذیر نیست. در مقابل جسارت در نوآوری به شهردار جدید پایتخت این امکان را می‌دهد که ساختارهای سنتی، مبهم و غیر قابل ادامه در مدیریت شهری را بشکند. در عین حال شهردار باید بتواند شهر و مدیریت شهری را از تصورات و برداشت غلط در مورد سبک اداره شهر پالایش کند. به‌عنوان مثال یکی از تصورات اشتباه که میان مدیران ارشد کشوری، شورای شهر و برخی شهروندان در مورد شهرداری وجود دارد این است که شهرداری باید موتور فعالیت‌های عمرانی در شهر را همواره روشن نگه دارد و مانع از اجرای ابرپروژه‌های هزینه‌بر نشود، این در حالی است که در دوره اخیر مدیریت شهری مطابق با نظرسنجی‌های انجام شده از کارشناسان و شهروندان مشخص شد؛ شهروندان بیش از آنکه توسعه کمی شهر را انتظار داشته باشند معتقدند دوره بزرگراه‌سازی در شهرها به اتمام رسیده و توسعه کیفی برای ارتقای آرامش و آسایش در شهرها باید مدنظر مدیریت شهری قرار گیرد. همین‌طور در حوزه ترافیک که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های زندگی در شهر تهران مطرح می‌شود، همچنان ایده افزایش معابر سطحی و زیرسطحی برای روان‌سازی ترافیک را مطرح می‌کنند.
علاوه بر این دو موضوع، یکی دیگر از تصورات غلط در ساختار اداره شهر تهران، رایگان بودن خدمات شهری است، این در حالی است که اقتصاددانان با توجه به تجربه سایر کشورها معتقدند: بخش عمده‌ای از هزینه‌های اداره شهر باید از طریق شارژ شهری و بر مبنای فرمول «نفع‌بیشتر-عوارض‌بیشتر» تامین شود. به این معنی که شهروندانی که از خدمات بیشتر استفاده می‌کنند و در پی آن عارضه بیشتری به شهر وارد می‌کنند باید شارژ بیشتری را نیز بپردازند. بنابراین شهردار جدید پایتخت باید جسارت حذف این تصورات اشتباه و خلق نوآوری‌های جدید در اداره شهر را داشته باشد. آخرین ویژگی که شهردار جدید باید به آن مجهز باشد تبدیل حرف و برنامه به عمل است. چراکه در یک سال گذشته از عمر مدیریت شهری جدید و تشکیل شورای شهر پنجم، هم اعضای شورا و هم شهردار شانزدهم، در مقاطع زمانی مختلف نگاهی منطبق بر نگاه کارشناسان شهری به توسعه پایتخت داشتند. به‌عنوان مثال به جای اتکای درآمدی به عوارض حاصل از شهرفروشی، شارژ شهری را به‌عنوان مهم‌ترین درآمد پایدار شهری در سایر شهرهای دنیا مطرح کردند؛ بنابراین شهردار هفدهم شهر تهران باید بتواند در دوره جدید مدیریت شهری از حرف، برنامه و سخنرانی پیش‌تر رود و در عمل از طریق مسیرهایی حس مشترک عمومی نسبت به بروز تغییرات مثبت در شهر ایجاد کند.
بررسی‌ها از نظرسنجی‌های انجام شده از کارشناسان، شهروندان و صاحبنظران مختلف، حاکی از آن است که دومین بُعدی که شهردار تهران در کرسی ساختمان بهشت با آن مواجه می‌شود مربوط به مشکلات و چالش‌های فعلی شهر تهران است. مطابق تحقیقات انجام شده مشکلات فعلی شهر تهران در دو حوزه کلیدی شامل «شهرسازی» و «ترافیک» خلاصه می‌شود.
در حوزه شهرسازی، تغییر کاربری، فروش تراکم و تخریب باغات از جمله مشکلات حل نشده‌ای است که طی یک سال گذشته نیز به‌طور کامل روند آن متوقف نشده است. به‌عنوان مثال در حوزه تخریب باغات عملکرد یک سال اخیر نشان می‌دهد تضمینی برای توقف این فرآیند هنوز وجود ندارد.نوع سرویس‌دهی دفاتر خدمات الکترونیک نیز به گونه‌ای است که شهروندان را بی‌نیاز از مراجعه فیزیکی به شهرداری‌های مناطق نکرده است. در‌عین حال یکی از مشکلات جالب توجه در حوزه شهرسازی، زمانبر بودن صدور پروانه ساختمانی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر پروسه صدور پروانه ساختمانی نزدیک به یک سال طول می‌کشد و همین موضوع به مهم‌ترین دست‌انداز در فعالیت سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. روند کند نوسازی بافت فرسوده،پرداخت‌های پشت باجه با وجود صدور بخشنامه محکم شهردار شانزدهم نیز از دیگر مشکلات اصلی شهروندان در حوزه شهرسازی است. مسوولیت و تکلیفی که شهرداری در بحث ساخت وسازهای منطبق با الگوی مصرف دارد نیز به نوعی مشکلات این بخش را افزون‌تر کرده است. به‌طوری که ضوابط فرادست ساختمانی به گونه‌ای پیش‌بینی شده که به جای آنکه شهروندان را به ساخت‌وسازهای کمتر از ۱۰۰ مترمربع مطابق با الگوی مصرفی سوق دهد، سرمایه‌گذاران ساختمانی را ناگزیر به ساخت واحدهای بزرگ‌متراژ کرده است.
یکی دیگر از چالش‌های اصلی شهر تهران، که سکاندار بهشت باید برای آن برنامه و راهکار عملیاتی داشته باشد گره‌های ترافیکی و آلودگی ناشی از تردد فراتر از ظرفیت خودروها است. وجود معاونت‌ها و لایه‌های مدیریتی موازی که منجر به دوباره‌کاری و هدر رفت بودجه می‌شود و همین‌طور استعداد شکل‌گیری فساد در سیستم مدیریت شهری از دیگر مشکلات اصلی شهردار بعدی شهر تهران خواهد بود. کارشناسان و تحلیلگران شهری در عین حال عنوان می‌کنند نکته مهمی که باید مدنظر شهردار هفدهم باشد این است که نباید از صلح دولت و شهرداری دچار سوء تفاهم شود. از دیدگاه آنها اگرچه رابطه دولت و شهرداری در دوره جدید مدیریت شهری برخلاف دوره‌های گذشته که در کمترین سطح همکاری بود، ترمیم پیدا کرده، اما خروجی آن طی چندماه گذشته مطابق آنچه شهرداری تهران انتظار داشت، نبود. به‌عنوان مثال یکی از چالش‌های اصلی باقی‌مانده در این حوزه، تعیین تکلیف نشدن میزان دقیق بدهی دولت به شهرداری و دست نیافتن به یک جمع‌بندی مشترک است. این وضعیت می‌تواند پیام روشنی به شهردار آتی پایتخت بدهد که در وضعیت موجود نباید چندان روی پشتیبانی مالی دولت حساب ویژه باز کند و برای تامین هزینه‌های اداره شهر، سازوکارهای جدید مالی را طراحی کند. در این زمینه شهردار جدید باید یکی از مهم‌ترین معضلات شهر تهران، یعنی کمبود فضای شهری برای تامین کاربری‌های موردنیاز شهر را شناسایی و راهکار مناسب همچون استفاده از فضاهای زیرسطحی برای جبران فقر مراکز خدماتی و تفریحی و حمل و نقل عمومی طراحی کند.
در کنار این دو وجه شهردار جدید، در بعد سوم نقشه مواجهه با پایتخت، راهکارها و اقدامات عملیاتی مناسب را شناسایی و اجرایی کند. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد جنس راهکارهای موردنیاز برای حل عمده مشکلات و چالش‌های موجود و انتظارات شهروندان از مدیریت شهری تهران، اقتصادی است. در این مسیر شهردار قبل از هر نوع اقدامی باید اتاق شیشه‌ای که به شکل ناقص در آخرین روز کاری شهردار شانزدهم رونمایی شد، تکمیل کند. تا از این طریق تمامی فعالیت‌ها، تصمیمات، قراردادها، معاملات و اقدامات در یک سامانه در دسترس عموم قرار گیرد. چراکه کارشناسان شهری با لحاظ اتفاقات گذشته در شهرداری تهران معتقدند هر اندازه درجه شفافیت در مدیریت شهری پایتخت تقویت شود؛ احتمال فساد، تخلف، گرانفروشی پیمانکاران شهری و کم‌کاری مدیران کاهش پیدا می‌کند.
البته در این مسیر چارچوب فعالیت شهردار هفدهم در قالب برنامه پنج ساله سوم شهر تهران به زودی ترسیم و ابلاغ خواهد شد. در این برنامه مسائل شهر تهران در هشت طبقه تقسیم‌بندی و راهکارهای حل آنها نیز ارائه شده است. کارشناسان شهری عنوان می‌کنند شهردار تهران باید به اجرای بندبند برنامه سوم توسعه شهری تهران پایبند باشد چراکه این برنامه در دوره کنونی مدیریت شهری تدوین و طراحی شده و اعضای شورای شهر نیز معتقدند شهردار جدید باید در مسیر این برنامه حرکت کند. عمل در مسیر این برنامه سبب می‌شود شهردار هفدهم از اقدامات سلیقه‌ای و تصمیم‌گیری های شخصی متکی به ذهنیت‌های فردی پرهیز کند و شهر را بر مدار برنامه اداره کند. آنچه صاحبنظران شهری به‌عنوان نکته پایانی بر آن تاکید دارند آن است که شهردار هفدهم در نیمه بهار سال جاری شهری را تحویل می‌گیرد که مطابق با آخرین نظرسنجی انجام شده، نمره رضایت شهروندان به عملکرد سازمان شهرداری در دوره‌های گذشته معادل ۱۳ از ۲۰ بوده است. نمره‌ای که نشان‌دهنده پایین‌ترین حدرضایت و نبود شرایط مناسب برای زندگی در پایتخت برای شهروندان است.
این نمره که براساس یک نظرسنجی انجام شده از سوی شهرداری تهران در ابتدای شروع به کار دوره جدید به شکل گسترده در سطوح مختلف از شهروندان تهرانی انجام شده است. علاوه بر میزان رضایت شهروندان از عملکرد شهرداری که نمره ۱۳ از ۲۰ به آن تعلق گرفته است؛ در بخش دیگری از این نظرسنجی میزان رضایت شهروندان از زندگی در شهر تهران نیز بررسی شده است و نمره به دست آمده از این بخش نیز معادل ۱۲ از ۲۰ بوده است. همین‌طور در این نظرسنجی انتظارات شهروندان از شهرداری تهران مورد ارزیابی قرار گرفته است. براساس نتایج به دست آمده، از این بخش، اولین انتظار۹۰ درصد شهروندان از شهرداری تهران حل معادله ترافیک و آلودگی هوا است. همچنین ۸۶ درصد شهروندان در رده دوم انتظار دارند شهردار مساله دوقطبی شهر تهران را حل کند. براساس این نظرسنجی، مهم‌ترین مشکلات شهر تهران از زاویه دید شهروندان به ترتیب، آلودگی هوا و ترافیک، مشکلات اجتماعی، فساد اداری و بی‌قاعدگی در ساخت و ساز است. بنابراین شهردار هفدهم اگر بخواهد از این منظر کارنامه قبولی در پایان دوره مدیریتی خود داشته باشد باید این انتظارات و چالش‌های شهروندان را حل کند.