متأسفانه در معاملات و مبادلات تجاری این امر رعایت نمی‌گردد و در نتیجه در چند سال اخیر تعداد افرادی که بدلیل چک برگشتی – یعنی چکی که در تاریخ مشخص شده، مقدار وجه وعده داده شده را تأمین نکند، دچار احکام کیفری می‌گردند.
بخش‌های یک چک
بخش‌های زیر در یک برگ چک وجود دارند که بعضی از آنها جاهای خالی تعبیه شده‌ای هستند که باید توسط نویسنده پر شود:
الف- شماره‌ی مسلسل چک:که شماره‌ای است که هنگام چاپ شدن برای هر برگ چک بطور یگانه و بدون تکرار است و بر روی آن ثبت می‌شود.
ب- شماره‌ی حساب جاری: شماره‌ی حساب بانکی‌ای که وجه معین شده از آن حساب پرداخت خواهد شد. این شماره معمولاً به همراه نام صاحب حساب معمولاً روی تمام برگه‌های یک دفترچه‌ی چک چاپ یا مُهر می‌شود.
ج- تاریخ پرداخت: تاریخی که موعد پرداخت وجه مشخص شده‌است. طبق قانون چک این تاریخ باید به حروف نوشته شود.
د-گیرنده‌ی چک: نام فردی که می‌تواند وجه مشخص شده را در تاریخ مشخص شده دریافت کند. معمولاً برای اینکه امکان استفاده‌ی چندین باره از یک برگ چک – خرج‌کردن و دست به دست کردن آن – وجود داشته باشد معمولاً از واژه‌ی «حامل» یا «آورنده» استفاده می‌شود. در اینصورت هر شخصی می‌تواند وجه چک را دریافت کند.
ه- مبلغ چک:که یک بار به حروف در وسط و یک بار به عدد در پایین برگه‌ی چک نوشته می‌شود.
ز- امضای صاحب حساب: چک بدون امضای صاحب حساب ارزشی ندارد و قابل پرداخت نیست. بعضاً در بنگاههای تجاری که تعدادی از افراد در مسائل مالی آن شریک هستند، حسابهای جاری به نام دو یا چند فرد گشایش می‌یابد. در این حالت تمام افرادی که در قبال آن حساب “حق امضاً دارند باید چک را امضا نمایند.
متن ذیل بخشی از اصول نگارش چک است.
1- تاریخ و مبلغ چک را حتماً، هم به حروف و هم به عدد بنویسید.
2- بر روی مبلغ عددی و حروفی را با چسب شیشه‌ای پوشانده و با ناخن روی آن را خط بیاندازید تا در صورت برداشتن چسب، جوهر را از روی چک جدا کند.
3- هرگز در هنگام نگارش چک، خودکارتان را عوض نکنید (حتی دو خودکار همرنگ). چرا که جاعل بعداً می‌تواند ادعا کند که خودکار سومی هم در کار بوده است.
گاهی دیده می‌شود کلاهبرداران مخصوصاً خودکار تمام شده‌ای را به شما داده که بسرعت جوهرش تمام شده و مجبور شوید قسمتی از متن چک را با خودکاری دیگر بنویسید.
4- یک اشتباه متداول، استفاده از خودکار دیگران است. هرگز از خودکار کسی که می‌خواهید چک را با او بدهید استفاده نکنید. حتما برایتان پیش آمده که در هنگام نگارش چک، طرف مقابل فوراً خودکارش را بطرفتان می‌گیرد. هرگز قبول نکنید !!! چون بعداً با همان خودکار چکتان دستکاری می‌شود.
5- اگر زیاد چک می‌نویسید از قلمی منحصر بفرد با رنگی خاص استفاده کنید. (رنگ مشکی و رنگ آبی براحتی قابل ساخت و جعل است)
6- یکی از اشتباهات رایج در نگارش چک این است که قسمتی از متن چک را به طرف مقابل می‌سپاریم تا بنویسد. بعنوان مثال تاریخ‌ها را می‌زند و چک را جهت درج مبلغ و امضا به شما می‌دهد. یا مبلغ چک را نوشته و از شما می‌خواهد آن را امضا نمایید
در اینصورت بعدها، بازهم می‌تواند چک را دستکاری کند و شما نمی‌توانید ثابت کنید که بعدا این کار را کرده چون اطلاعات دیگر چک هم بدست او نوشته شده است.
7- در صورتی که چک خط خوردگی ندارد، حتما درج نمایید “بدون قلم خوردگی” و در صورتی که دارای قلم خوردگی است حتماً، میزان و موارد خط خوردگی را در پشت چک کامل توضیح دهید.
8- در صورت عقد قرارداد، حتما مبلغ، تاریخ و شماره چک را در قرار داد درج کرده و تصاویر چک‌ها را پیوست نمایید.
9- بعضی چک‌ها 2 امضا بوده (حتما دو نفر باید امضا کنند) و یا بدون مهر فاقد اعتبارند (معمولا در شرکت ها). این یکی از فرصت‌های کلاهبرداری است.
خیلی مواقع صادر کننده چک به قصد پرداخت نکردن یا دیرتر پرداخت کردن چک، مخصوصاً این موضوع را پنهان می‌کند و چک را امضا کرده و تحویل شما می‌دهد.
مسلماً این چک نقد نخواهد شد و تنها راه شما، شکایت حقوقی (طولانی مدت) از اوست که در آخر هم مدعی می‌شود که در آن لحظه فراموش کرده بودم که این چک بدون مهر فاقد اعتبار است.
پس در زمان قرارداد و گرفتن چک، از صادره کننده بخواهید درج کند که این چک دو امضا نبوده و نیاز به مهر ندارد. در این صورت، اگر این مشکل پیش بیاید، می‌توانید از وی بخاطر کلاهبرداری و فریب شکایت نمایید.
10- هرگز چک را جهت اصلاح، تعویض و … در اختیار صادر کننده قرار ندهید. چون در اختیار داشتن چک توسط صادرکننده بمعنای پرداخت دین است. یعنی صادرکننده می‌تواند مدعی شود که وجه چک را پرداخته و چک را پس گرفته است و این شمایید که باید ثابت کنید که اینطور نبوده است که کار بسیار مشکل و زمان‌بری است.
11- طبق ماده 3 قانون چک اگر تاریخ چک شما با تاریخ تحریر (نوشتن) قرارداد یکی باشد، باید در هنگام صدور وجه چک در حساب شما موجود باشد، در غیر اینصورت با توجه به ماده7 قانون چک و با توجه به ارقام بالا در معاملات (بویژه معاملات ملکی) احکام سنگین کیفری مشمول صادر کننده چک خواهد بود.
12- حتی المقدور چک را حامل نکشید و سعی کنید در وجه شخص خاصی چک را صادر نمایید تا هر کسی (شرخر) نتواند ادعا کند که چک مال اوست.
13- اگر در متن چک کلمه “بابت” درج شود و یا شرطی درج گردد، چک شما منوط به اجرا و اثبات آن می‌گردد. مثلا : در وجه آقای …. بعنوان ضمانت قرارداد …
در این موارد طبق ماده 12 قانون چک، چک کیفری نخواهد بود و دریافت آن مشکل خواهد شد پس بخواهید که در متن چک نوشته نشود بابت ….
14- چک سفید امضا، دریافت نکنید زیرا طبق ماده 12 کیفری نخواهد بود.