4-1 -1 مبحث چهارم: الزامات عمومی ساختمان
1 -1 -4 -1 کلیات
مبحث چهارم مقررات ملّی ساختمان تعیین کننده شکل و نحوه قرارگیري مجاز ساختمان در زمین و فضاهاي باز و ضوابط مربوط به تصرفهاي مختلف و حداقل‌هاي الزامی فضاها و تأمین نور و تعویض هوا است.
در رابطه با امر ایمنی، مسیرها و جایگاهها و بازشوهاي امدادرسانی، براي شرایطی که حوادثی چون زمین لرزه کارآئی دسترسهاي خروج در مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان را دچار مخاطره نموده باشد، مطرح گردیده و تلاش شده تا امکان امدادرسانی به ساکنین را از خارج از ساختمان فراهم سازد. تأمین نور و تعویض هوا در رابطه با هدفهاي آسایش و بهداشت مطرح گردیده و استفاده مناسب و بهینه از فضاهاي داخلی ساختمان و حتی فضاهاي واقع در زیرزمین و ... در رابطه با هدفهاي صرفه اقتصادي و بهره‌دهی مناسب ضابطه‌مند گردیده است.
از طرف دیگر موضوع حفظ هویت فرهنگی جامعه نیز در این مبحث مطرح است. اگرچه منظر شهري باید از طریق طرحها و ضوابط و راهنماهاي طراحی شهري قاعده‌مند و هدایت شود، اما الزامات عمومی مقررات ملّی ساختمان نیز بر ساماندهی منظر شهري تأثیرگذار است. در این مبحث ضوابط کلی تصرفها آمده و ضوابط خاص بلند مرتبه‌سازي و تصرفهاي درمانی مراقبتی، صنعتی، مخاطره‌آمیز شرح داده شده است.
5-1-1 مبحث پنجم: مصالح و فرآوردههاي ساختمانی
1 -1 -5 -1 کلیات
در مبحث پنجم مقررات ملّی ساختمان به مشخصات فنی مواد، مصالح و فرآوردههاي ساختمانی و ویژگیهاي فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و مشخصات فنی و همچنین روشهاي آزمایش آنها پرداخته می‌شود. این مشخصات و روشها میبایستی منطبق بر استانداردهاي ملّی ایران بوده و در صورت عدم وجود با استانداردهاي معتبر بین‌المللی تطابق داشته باشد.
در این مبحث همچنین با توجه به اهمیت مسائل بهداشتی، ایمنی و ملاحظات محیطی در اجراي ساختمان، نقش هریک از مصالح و فرآوردههاي ساختمانی در این موارد در هر بخش گنجانیده شده است.
علاوه بر اینها به شیوه‌هاي مناسب انبار کردن، محافظت، حمل و نقل، ساخت و تولید در کارگاهها پرداخته شده است و با توجه به اثرات متقابل مصالح و تأثیر در دوام آنها، مسأله سازگاري مصالح در هر بخش نیز عنوان گردیده است.
در بخش پایانی و پیوست این مبحث، برخی از مصالح نسبتاً جدید و نیز سیستمهاي ساختمانی و ارجاع به استانداردهاي مربوطه ارائه شده است.
6-1-6 مبحث ششم: بارهاي وارد بر ساختمان
1-1 -6 -1 کلیات
مبحث ششم، حداقل بارهایی که می‌بایست در طراحی ساختمانها مورد استفاده قرار گیرد را تعیین می‌نماید. در مورد ساختمانهاي خاص مانند سدها، اسکله‌ها، سازههاي دریایی و نیروگاههاي هسته‌اي علاوه بر ضوابط این مبحث، باید ضوابط ویژه بارگذاري آیین‌نامه مربوط به هریک از آنها نیز رعایت شود. بارهاي تحت پوشش این آیین‌نامه شامل: بارهاي ثقلی مرده، زنده، برف و باران، یخ، بارهاي ناشی از نیروهاي جانبی باد و زلزله و بالاخره بارهاي ناشی از فشار خاك، آب، سیل، انفجار و بار خودکرنشی می‌باشند.
همچنین ترکیبات بارگذاري مربوط به طراحی به روش مقاومت و طراحی به روش تنش مجاز نیز در این مبحث ارائه شده است، که دیگر مباحث از جمله مبحث نهم «طرح و اجراي ساختمانهاي بتن آرمه» و مبحث دهم «طرح و اجراي ساختمانهاي فولادي» از این ترکیبات بارگذاري استفاده می‌نمایند.
7-1-1 مبحث هفتم: پی و پی سازي
1-1 -7 -1 کلیات
مبحث هفتم تحت عنوان پی و پی‌سازي، الزامات طراحی ژئوتکنیکی ساختمانها را مورد بحث قرار می‌دهد. این مبحث پس از ارائه تعاریف مرتبط با مسائل طراحی پی، به شناسایی ژئوتکنیکی لایه‌هاي زمین می‌پردازد و براي نکاتی از قبیل تعداد، عمق و فاصله گمانه‌ها جداول لازم را ارائه می‌دهد. در همین فصل حداقل مواردي که گزارشهاي فنی باید آورده شود را ذکر می‌نماید.
فصل سوم این مبحث به موضوع بسیار مهم گودبرداري می‌پردازد و مسئولیت طرح و اجراي گود را به میزان خطرهاي مختلف که ممکن است تاثیرگذار باشد مرتبط می‌سازد و براي هر سطح خطر یک مسئول طراحی و اجرا مشخص می‌کند. ضمناً بمنظور جلوگیري از ایجاد تغییر شکلهاي دیوار گود و در نتیجه صدمه به سازه مجاور گود نکاتی آورده شده است.
در بخش طراحیهاي ژئوتکنیکی، شامل پیهاي سطحی، سازههاي نگهبان و پیهاي عمیق، به هر دو روش طراحی «تنش مجاز» و «حالات حدي» پرداخته شده است.
در فصل پیهاي سطحی، مقادیر نشستهاي مجاز، ضرایب اطمینان و نحوه انتخاب روابط موجود نظري براي محاسبه ظرفیت پایداري و همچنین استفاده از آزمایشات در محل، نکات مهمی آورده شده است. در انتهاي این فصل نیز مطالبی مرتبط با ملاحظات لرزهاي طراحی و ملاحظات اجرایی پیهاي سطحی گنجانیده شده است.
فصل پنجم این مبحث به موضوع طراحی سازههاي نگهبان اختصاص دارد. در این فصل در خصوص فشار خاك و میزان تغییر شکلهاي لازم براي ایجاد شرایط محرك و مقاوم و طراحی این سازه‌ها براي تحمل بار استاتیکی و همچنین بار دینامیکی ناشی از زلزله، جداول ضرایب اطمینان آورده شده است. در مورد دیوارهاي خاك مسلح که در ایران بسیار متداول می‌باشند به هر دو ضریب اطمینان جزئی و کلی پرداخته شده است.
فصل آخر که به پیهاي عمیق اختصاص یافته است اطلاعات بیشتري را براي طراحی شامل می‌شود. در این بخش انواع نیروهاي اعمالی از قبیل محوري فشاري، محوري کششی، جانبی و اصطکاك منفی مورد بحث قرار گرفته است. سپس ضمن ارائه جداول ضریب اطمینان جهت طراحی، اهمیت انجام آزمایشات در محل بصورت استاتیکی و دینامیکی و ارجح بودن آنها براي طراحی مطرح شده است. در این بخش نیز مطالبی مرتبط با گروه شمع بصورت باربري بیشتر و یا کاهش نشست آورده شده است.
8-1-1 مبحث هشتم: طرح و اجراي ساختمانهاي با مصالح بنایی
1 -1 -8 -1 کلیات
امروزه در شهرهاي کوچک و روستاها مصالح بنایی کاربرد بسیار گستردهاي در امر ساختمان‌سازي دارد. وقوع زلزله‌هاي پیاپی و ویرانی‌هاي زیاد در این دسته از ساختمانها، بیانگر این مطلب است که براي ساخت ساختمانهاي با مصالح بنایی در کشور نیاز به مجموعه قوانین و مقررات فراگیر و لازمالاجرایی است که با رعایت آنها سطح کیفی ساخت و ساز این ساختمانها ارتقا یابد.
مبحث هشتم مقررات ملّی ساختمان براي ساختمانهاي بنایی خشتی، سنگی، آجري، سنتی و داراي کلاف و غیرمسلح تدوین شده است.
در این مبحث علاوه بر ارائه الزامات طراحی و اجراي ساختمانهاي آجري باکلاف، بدون کلاف و همچنین ساختمانهاي خشتی و سنگی، به ذکر مشخصات مصالح مورد استفاده در ساختمانهاي فوق الذکر پرداخته شده است.
9-1-1 مبحث نهم: طرح و اجراي ساختمانهاي بتن آرمه
1 -1 -9 -1 کلیات
مبحث نهم مقررات ملّی ساختمان ضوابط لازم در طراحی و اجراي ساختمانهاي بتن آرمه را بیان می‌نماید، فصول ابتدایی این مبحث به بیان کلیات، مصالح مورد استفاده و مشخصات هر یک از آنها، استانداردهاي مشخصات و آزمایش‌ها، کیفیت بتن مصالح و اصول آرماتوربندي، قالب بندي اجرایی مرتبط با ساخت، عمل آوري و نگهداري از بتنها و انواع آن می‌پردازد و سایر فصول به اصول تحلیل و طراحی سازههاي بتن‌آرمه تحت اثر انواع بارها و تغییر شکلها در طراحی دالها، دیوارها، پی‌ها و سایر سازههاي بتنی پرداخته و در خاتمه نیز ضوابط ویژه طراحی در برابر حریق و زلزله را ارائه می‌کند.
در این مبحث مبناي طراحی سازه‌ها براي حصول ایمنی و قابلیت بهرهبرداري، بررسی و کنترل آنها در حالتهاي حدي است
1-1 -10 مبحث دهم: طرح و اجراي ساختمانهاي فولادي
1-1 -10 -1 کلیات
هدف این مبحث تعیین حداقل ضوابط و مقرراتی است که در تحلیل، طراحی و اجراي ساختمانهاي فولادي جهت تامین ایمنی و بهرهبرداري مناسب، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مبحث شامل الزامات عمومی، الزامات طراحی، الزامات طراحی لرزهاي و نیز الزامات ساخت، نصب و کنترل می‌باشد. در این مبحث مبناي طراحی سازه‌ها، بررسی و کنترل آنها در حالتهاي حدي مقاومت و بهرهبرداري براي حصول ایمنی و قابلیت بهرهبرداري است. در این مبحث روش طراحی مورد استفاده براي تامین الزامات حالتهاي حدي مقاومت، روش ضرایب بار و مقاومت (LRFD) می‌باشد که بر پایه جنبه‌ي احتمالاتی بار و مقاومت، کالیبراسیون با روش تنش مجاز و تجربیات مهندسی استوار می‌باشد و از طریق دو سري ضرایب ایمنی شامل تشدید ضرایب بارها و اعمال ضرایب کاهش مقاومت در تحلیل و طراحی منظور میگردد. البته در این مبحث طراحی بر اساس روش مقاومت مجاز (ASD) نیز مجاز دانسته شده است و مقررات و ضوابط مربوط به این روش در پیوست (1) این مبحث ارائه گردیده است.
بر اساس این مبحث در طراحی بر اساس حالتهاي حدي بهرهبرداري، مجموعه سازه شامل اعضا و اتصالات آن نیز باید از نظر قابلیت بهرهبرداري مناسب مورد کنترل و طراحی قرار گیرند.
11-1-1 مبحث یازدهم: طرح و اجراي صنعتی ساختمانها
1 -1 -11 -1 کلیات
مبحث یازدهم مقررات ملّی ساختمان تحت عنوان «طرح و اجراي صنعتی ساختمانها» در دو بخش ساختمانهاي فولادي و ساختمانهاي بتنی تهیه و تدوین گردیده است. در این مبحث تمرکز اصلی بر روي سیستمهاي سازهاي ساختمانهاي فولادي و بتنی ارائه شده و در بخش ساختمانهاي فولادي به دو سیستم سازهاي پیچ و مهرهاي و قاب فولادي سبک « «LSF و در بخش ساختمانهاي بتنی، سیستمهاي ساختمانهاي بتنی پیش ساخته، قالب عایق ماندگار « «ICF، پنلهاي پیش ساخته سبک سه بعدي3D و قالب تونلی پرداخته شده است.